آیین های متنوع محرم، از نخل گردانی تا تعزیه

1393/8/5 ۰۹:۴۳

ماه محرم وعزاداری سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌ الحسین(ع) و 72 تن از یاران با وفای آن حضرت از جایگاه ویژه‌ای در ایران اسلامی برخوردار است و هر سال در این روزها مردم مناطق مختلف کشور با برگزاری آیین‌های خاصی به استقبال این ماه پر برکت می‌روند.

این روزها چنان اهمیتی دارد که عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) با نذورات و نیزخرج کردن قسمتی از درآمد و پس‌انداز خود برای برپایی خیمه‌ها و هیأت‌ها ارادت خود را به سالار شهیدان نشان می‌دهند. برگزاری آیین و سنت‌های مختلف همه گواه عشق مردم این دیار به این امام بزرگوار است.

شهرها و روستاها در ماه محرم حال و هوای عاشورایی به خود گرفته و مردم بویژه جوانان با نصب پارچه سیاه و پرچم‌های منقش به اسامی ائمه اطهار و حضرت ابوالفضل(ع) در اماکن عمومی، خیابان‌ها، تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها خود را برای هرچه بهتر برگزار کردن این دهه که یادآور قیام خونین امام حسین(ع) است،آماده می‌کنند.

اهدای پرچم متبرک بارگاه امام رضا(ع) به هیأت‌های مذهبی

همچنین به مناسبت ماه محرم، پرچم متبرک بارگاه امام رضا(ع)، طی مراسمی به نمایندگان هیأت های مذهبی 29 استان به منظور برافراشته شدن در 525 هیأت مذهبی عزادار امام حسین(ع) اهدا شد.

آیین‌های عزاداری ماه محرم

آیین‌های عزاداری ماه محرم نیز همه ساله در سراسر ایران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسین(ع) برگزار می‌شود.این آیین‌ها به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استان متفاوت است و از دیرباز همواره در قالب هیأت‌های مذهبی و راه‌اندازی دسته‌ها و تکایا برگزار شده است.با وجود گذشت یک هزار سال از مصیبت شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده، بلکه هرچه می‌گذرد، قلمروعاشورا گسترده‌تر شده و آیین‌های عزاداری باشکوه بیشتری برگزار می‌شود.

با نگاهی به تاریخ ایران در می‌یابیم که آیین‌هایی چون نخل گردانی و حمل تابوت‌های تمثیلی شهدای کربلا در شهر، در زمان آل بویه مرسوم بوده و در زمان قاجار نیز ساختن تکیه دولت توسط ناصرالدین شاه موجب رونق گرفتن تعزیه شد.امروزه روضه خوانی و مداحی نسبت به دیگر آیین‌های مرسوم چون تعزیه خوانی، از توجه بیشتری برخوردار است.

ژیلا مشیری، کارشناس ارشد پژوهشکده مردم شناسی در گفت‌وگو با ایران به جایگاه آیین‌های سنتی در ماه محرم اشاره کرد و افزود: آیین‌ها و سنت‌ها شکل‌هایی از معرفت شناسی یک قوم هستند. در واقع آیین‌های محرم از یک سو ریشه در اعتقادات مردم دارد و از طرفی، نشانه حسن زیبایی شناسی هنری مردم است، تعزیه خوانی، پرده‌خوانی و تزئین علم نشانه‌هایی از حسن زیبایی شناسی مردم است.

وی ادامه داد: علاوه بر این، در ماه محرم، همدلی و وفاق ملی، پیوند و الفت اجتماعی نیز بین مردم ایجاد می‌شود، زیرا این مراسم در همه نقاط کشور برگزار می‌شود و اصل مشترک این مراسم، دفاع از مظلوم و ایستادگی مقابل ظالم است.

تنوع آیین ها

مشیری با اشاره به اینکه برای مراسم سنتی و مذهبی محرم در اقصی‌نقاط کشور نمی‌توان تعدادی تعیین کرد، یادآور شد: در این روزها در هر نقطه از کشور مراسم خاص خودش برگزار می‌شود، اما نمی‌توانیم تعداد یا شاخص‌ترین این مراسم را مشخص کنیم، به‌عنوان مثال در یک شهر مراسم علم گردانی شاخص است و در شهر و نقطه دیگری از کشور شکل تزئین علم و مراسم علم‌گردانی شاخص است، از سوی دیگر هر مراسم در این روزها ممکن است در هر شهری در یک روز خاص برگزار شود، به‌عنوان نمونه در شاهرود آیین «عباس یا عباس» در روز پنجم محرم و در دامغان مراسم سنگ زنی مختص به خود را دارند که فقط در روزهای تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، اما چیزی که در این مراسم و آیین‌ها در این ماه مشترک است، عزاداری است.

این کــــارشناس پژوهشکده مردم شناسی با بیان اینکه عزاداری امام حسین(ع) یک آیین گروهی است که به یک سنت تبدیل شده، تصریح کرد: در واقع روح قدسی و معنوی این آیین‌ها و اینکه تاکنون برگزاری آنها نسل به نسل ادامه یافته، موجب شده که به‌عنوان یک سنت دیرینه هر ساله برگزار شود.

محرم و صفر در خطه آذربایجان از ماه‌هایی است که مردم این مناطق اعم از شیعه و سنی و حتی اقلیت‌ها از هر حرکتی که به نوعی بیانگر سرور و طرب باشد، دوری می‌جویند. در روزهای تاسوعا و عاشورا در مناطقی از شهرارومیه که جمعیتی از اقلیت‌های دینی نیز در آن سکونت دارند مسیحیان زیادی را می‌توان یافت که همراه با دیگر مردم در مسیر عبور دسته‌ها قرار گرفته و برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا اشک می‌ریزند.

همچنین از عزاداری‌های سنتی کاشان در استان اصفهان، «عزاداری سقایی» است که قرن‌ها بین شیعیان خاصه در کشور ایران و عراق رایج بوده و بتدریج فراموش شده، اما در این منطقه و برخی نقاط همچنان پا برجا مانده است. علاوه بر آن زنگ «محتشم کاشانی» مشهورترین مرثیه سرای ایران در نخستین روز محرم در مدارس کاشان نواخته می شود.

از طرفی، سنج، دمام وبوق هر سه از سازهای تشکیل دهنده همنوازی در آیین عزاداری روزهای محرم در خوزستان است که سابقه آن به ۱۰۰سال می‌رسد و آن طور که نقل شده این شیوه از کشورهای آفریقایی به دلیل مسافرت‌های دریایی مردم جنوب، به ایران آورده شده است.

از سینه زنی تا نخل گردانی

سخنرانی پیرامون فلسفه قیام عاشورا در اغلب مساجد و حسینیه‌های شهر و روستاها، سینه زنی، زنجیززنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی و تعزیه خوانی نیز از شیوه‌های مراسم عزاداری ماه محرم در بیرجند مرکز خراسان جنوبی است.

اجرای تعزیه، تشکیل هیأت‌های عزاداری، سینه زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام دادن و نذری دادن بویژه در شب‌های تاسوعا و عاشورا و شام غریبان هم از جمله سنت‌هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می‌شود.نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، برگزاری زیارت عاشورا و تعزیه خوانی نیز از جمله آیین‌های معمول مردم سیستان و بلوچستان در ماه محرم به شمار می‌رود. مردم اهل تسنن این منطقه نیز با آغاز ماه محرم خود را در سوگ سرور و سالار شهیدان سهیم دانسته و با اجرای برنامه‌های وعظ و سخنرانی درمحافل مذهبی به استقبال از این ماه می‌روند.

هیأت‌های مذهبی استان قزوین هم برای تجلیل از مقام ممتاز علمدار کربلا حضرت ابوالفضل(ع) علامتی تهیه و به هنگام عزاداری علامت و چهل چراغ را پیشاپیش هیأت حمل می‌کنند.

صدای سنج و طبل عزا در شهرها و روستاها، شیون و زاری مردان و زنان عزادار حسینی، شور و نشاط پیران و جوانان عاشق اهل بیت هم نشان از غم و اندوه شیفتگان امام حسین(ع) در کهگیلویه و بویراحمد دارد.

کرمانشاه، این شهرکهن که دروازه کربلاست و بیشتر مردمانش افتخارعنوان کربلایی دارند در ماه محرم حال و هوای غریبی دارد.از آیین‌های قدیمی ماه محرم در کرمانشاه تعزیه خوانی است. همچنین اعتقاد و باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل العباس(ع)، علی اکبر(ع)، علی‌اصغر(ع)، حربن یزید ریاحی و زنان و کودکان سیدالشهداء(ع) در ماه محرم و برگزاری آیین‌های ویژه سوگواری به نام آنان نمونه‌ای از باورداشت‌های مذهبی مردم گیلان است.

از آیین خاص ماه محرم در مازندران نیز «نخل گردانی» در روستای «نوا» در شهرستان آمل است.از روز اول تا هفتم محرم مردم به عزاداری می‌پردازند و سعی می‌کنند در این روزها نذورات خود را ادا کنند و برای مراسم نخل گردانی آماده شوند.دسته گردانی یکی دیگر از مظاهر مشخص مراسم عزاداری در محرم است که به شکل زنجیرزنی، سینه زنی، شام غریبان و مراسم قوم بنی اسد، نوای یاحسین را از مساجد و تکایا به خیابان‌ها می‌کشاند و جلوه‌های عشق و ارادت مردم به امام حسین(ع) و خاندان مطهرش را به رخ عالم می‌کشد.از آداب و رسوم بومی منطقه غرب مازندران که سال‌هاست نسل به نسل چون امانتی گرانمایه به نسل حاضر رسیده، آیین «کرنازنی» در محرم است. با این حال، «نخل گردانی» هم از آیین‌های ویژه عزاداری برای تکریم امام حسین(ع) در شهرستان خمین در استان مرکزی است که سابقه آن به ۴۰۰سال می‌رسد.عزاداران خمین هرسال در روز عاشورا، نخل را از محل خود واقع در کنار امامزاده شاهزاده ابوطالب به سمت میدان ۱۵خرداد و از آنجا به «چاله نخل» در مرکز شهر حمل می‌کنند.

آیین عزاداری سنتی مردم استان یزد نیز به مناسبت شهادت امام حسین(ع)، ۱۰ روز مانده به ماه محرم با عنوان «بهرشهید» آغاز می‌شود و تا پایان ماه صفر ادامه دارد.برای آغاز عزاداری ماه محرم هر شب یکی از وعاظ با خواندن ذکر و کلماتی، با عنوان «شاه کشیدن» مراسم را آغاز می‌کنند.پس از انجام این مراسم، تعدادی از عزاداران از جمله سادات و پیرمردان، با عنوان «یاران عزا»، دور هم جمع می‌شوند و به آرامی ترجیح بند معروف محتشم کاشانی را می‌خوانند.

از دیر باز تعزیه و تعزیه خوانی هم در هرمزگان با خون و گوشت این مردم عجین شده، به گونه‌ای که در ماه‌های محرم (اول تا دهم)، صفر(17 تا آخر ماه صفر) و رمضان (17 تا 21) و تعزیه‌های متفرقه‌ای نیز مانند تعزیه خروج امیر مختار، قصاص حارث، شهادت حضرت زینب(س)، امام موسی کاظم(ع) و امام جعفر صادق(ع) و شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع) به صورت نمایش تاریخی اجرا می‌شود.در هرمزگان تعزیه در منبرها و حسینیه‌ها برگزار می‌شود و به جرأت می‌توان گفت نیمی از مردم این استان با تعزیه و تعزیه خوانی از نزدیک آشنا هستند و دور از واقعیت نیست که تعزیه ماه محرم در هر منطقه به صورت فرهنگ و سنت اجرا می‌شود. در برخی از منبرهای شهر بندرعباس نیزتعزیه ماه محرم در 19مجلس برگزار می‌شود.

مردم شهرستان بوانات فارس نیز با برگزاری چاووشی خوانی با عنوان«سوگواره برآستان اشک در استقبال محرم» فرا رسیدن محرم را خبر می‌دهند.این همایش هر ساله در نخستین روز محرم ازساعت 10 صبح برای اعلام فرا رسیدن ماه محرم شروع می‌شود و تا بعد از نماز ظهر و عصر که در مسجد جامع اقامه می‌شود، ادامه دارد. سپس دسته‌های حسینی از محلات این شهرستان شروع به حرکت می‌کنند و تا مرکز شهر می‌روند. این دسته‌ها در مسیر خود بیرق‌هایی را سردر منازل و مغازه‌ها نصب می‌کنند و به محض رسیدن به مسجد جامع این شهرستان 5 بیرق را به نیت 5 تن آل عبا به بالای بام مسجد علم می‌کنند و تا آخر محرم و صفر این بیرق‌ها آنجا می‌ماند.

فراوانی اقلام مورد نیاز دهه عاشورا در بازار

علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید کرد: هر چند تهیه و تدارک اقلام اساسی مورد نیاز ماه‌های محرم و صفر بر عهده دولت است، اما امسال به قدری ثبات در بازارسراسر کشور وجود دارد که قیمت اقلام توزیع شده از سوی دولت و بازار تفاوت محسوسی ندارد. امسال هیچ کمبودی بابت تأمین و توزیع اقلام مورد نیاز ایام سوگواری محرم و صفر نداریم و می‌توان گفت وضعیت بازار فوق العاده است. به گفته وی نمایندگان هیأت‌های عزاداری در کنار گرفتن سهمیه‌های در نظر گرفته شده از سوی سازمان‌های صنعت ، معدن و تجارت و ادارات کل پشتیبانی امور دام می‌توانند مابقی مایحتاج خود را از بازار و با خیال آسوده تهیه کنند.

نمایندگان هیأت‌ها به ادارات پشتیبانی امور دام استان‌ها مراجعه کنند

در همین حال، شرکت پشتیبانی امور دام اعلام کرد: نمایندگان هیأت‌های عزاداری، حسینیه‌ها و تکایا می‌توانند پس از اخذ معرفی نامه از سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت در استان‌ها برای دریافت سهمیه درقبال پرداخت وجه به ادارات کل پشتیبانی امور دام در هر استان مراجعه کنند.قیمت هر کیلوگرم گوشت گوساله منجمد وارداتی و داخلی و گوشت مرغ منجمد داخلی برای ایام ماه محرم و صفر به ترتیب 18 هزار، 15 هزار و 500 و 5 هزار و 500 تومان خواهد بود.

روزنامه ایران

نظر دهید